Chuyện về làng nói phét... gia truyền

Thường nghe người ta nói hoặc viết trên biển hiệu: chữa bệnh gia truyền, phở gia truyền, bánh cuốn gia truyền, cùng lắm là tẩm quất gia truyền, chứ nói phét gia truyền thì thực chưa bao giờ “đích mục sở thị”.

Vậy mà ở xã An Dương, huyện Tân Yên, Bắc Giang lại có một ngôi làng có cái "nghề" lạ lùng này, bằng chứng là nó đã đi hẳn vào… ca dao…

Ông Lục và ông Lâm (phải) ngồi kể chuyện về cụ cả Tam.

Đến làng đụng cao thủ

Những con đường liên huyện, liên thôn ở Tân Yên dẫn tôi vào Dương Sơn (tên ngôi làng trứ danh nêu trên) lúc nào không hay. Thật tiếc, cái cổng làng Dương Sơn đã bị phá khá lâu, tất cả dấu tích chỉ còn lại trong sử sách. Nhưng vẫn còn may vì dường như khả năng nói khoác thì con cháu Dương Sơn vẫn còn "kế thừa" được ông cha. Gặp một lão nông đang đang đi chăn bò, tôi đánh bạo hỏi một câu:

- Bác ơi, đây có phải là làng "nói khoác" Dương Sơn không ạ?

Lão nông này chợt dừng phắt lại, nhìn tôi chằm chằm rồi nói giọng nghiêm nghị:

- Đúng là Dương Sơn rồi, nhưng ai bảo các chú Dương Sơn nói khoác?

Tôi nhanh nhảu:

- Dân gian chả lưu truyền câu ca: "Hoà Làng nói phét có ca - Dương Sơn nói phét bằng ba Hoà Làng" là gì ?

Lão nông giãy nảy rồi đằng hắng giọng tuyên bố:

- Đó là người Hoà Làng "vu" cho Dương Sơn như thế đấy. Chú không biết, trước đây cũng có người vào làng nói câu chú vừa nói, không may đến tai các bậc trưởng lão, các vị ấy đã lồng lên đòi bắt giữ, đám thanh niên làng còn doạ đánh. May mà ông nọ trốn đi được. Các chú thừa hơi đến đây muốn bị "oánh" à?

Giọng của ông lão nghiêm nghị, mặt tỉnh bơ, khiến tôi cũng thấy gai gai sống lưng. Bất giác nhìn sang bên đường, thấy mấy cô gái đứng gần đó tủm tỉm cười tôi mới hiểu ra. "Ăn quả lỡm rồi, đúng là dân Dương Sơn chính hiệu đây rồi", tôi tự nhủ. Hỏi ra mới biết tôi vừa đụng "cao thủ" Ba Duy, một người hài hước và nói khoác có tiếng ở làng.

Men theo con đường bê tông, chúng tôi vào thôn Húng, nơi được cho là có nhiều người "nói khoác cao tay". Ngay đầu thôn là một hàng cây bàng cổ thụ, bên kia là ngôi nhà làm theo kiến trúc cổ có ghi tên "Dương Sơn Hội quán".

Dưới những tán cây cổ thụ đầu thôn là quán máy xát gạo của ông Nguyễn Văn Lục. Trưa đến, bà con trong thôn thường tìm ra nơi đây uống trà, tán chuyện với nhau. Có thể nói ít nơi đâu lại giữ được những nét cổ xưa như ở nơi này. Chính ngọ, đang ngồi nghỉ dưới những gốc cây bàng rợp bóng, thấy bác nông dân vác cái cào năm đinh đi qua, tôi hỏi:

- Bác đi làm đồng cả trưa thế này ạ?

Người đàn ông này trả lời ngay:

- Sáng nay đi câu cá. Một con cá rô dính lưỡi. Nó quẫy ghê quá. Giằng co nhau mà đuôi cá phá nát mất sào mạ. Tôi phải về lấy cái cào năm đinh này ra để hạ nó. Nhất định có bữa chiều khao cả làng.

Ông Lục cho tôi biết người đàn ông đó có tên Nguyễn Văn Tần, cũng là người thôn Húng. Ông Lục bảo, những chuyện nhặt nhạnh dọc đường kiểu như của ông Tần nói vừa rồi là chuyện thường ngày, thống kê không hết được.

Dương Sơn hội quán, nơi người làng Dương Sơn tụ họp thi “nói khoác”.

Nói khoác đến mức “nghệ nhân”

Làng Sơn Dương trước đây còn có tên là Kẻ Nẻo, vốn là một ngôi làng lâu đời có truyền thống học hành khoa bảng. “Người làng tôi nói khoác không phải là đi lừa đảo thiên hạ. Nói khoác cho vui, cho người ta quên đi mệt nhọc trong lao động. Nói người Sơn Dương có tài nói khoác, ai mới lần đầu nghe vậy đều ác cảm, nhưng có đến làng chúng tôi một lần mới thấy ở đây là những con người hài hước”, ông Lương Ngọc Lâm ở thôn Cả nói. Ông Lâm là một cao niên trong làng, những chuyện hài hước ở Dương Sơn ông đều thuộc như cháo chảy.

Chỉ tay về phía "Dương Sơn Hội quán", ông Lâm cho biết: "Đó là nhà để người xưa bình văn, trổ tài nói khoác. Lúc mới lớn, tôi thấy căn nhà này cổ kính và đẹp lắm. Chiến tranh qua đi, bây giờ xây lại chỉ để làm di tích, chứ không thể tái hiện lại nguyên vẹn kiến trúc xưa được". Theo ông Lâm, nổi danh về tài nói khoác nhất làng là cụ Cả Tam. Cụ nói vừa hay, vừa có duyên, mỗi câu chuyện đều mang tính hài hước. Theo ông Lâm, cụ Cả kể chuyện mà mặt cứ tỉnh bơ, dù không có văn bằng chứng chỉ nào công nhận, nhưng cụ được dân tôi phong làm "nghệ nhân" nói khoác hay "trạng bố".

Chuyện của cụ Cả Tam đã thành giai thoại ở Dương Sơn. Một trưa hè, ngồi với mấy người trong thôn, cụ Cả Tam muốn khoe tai mình thính mới kể rằng: "Thời đánh Mỹ, bọn phi công nó ném bom ta nên cho máy bay bay thấp lắm. Có lần tôi đang đi làm đồng, tàu bay Mỹ bay qua đỉnh đầu, tôi còn nghe bọn phi công nó nói chuyện rầm rầm với nhau". Rồi cụ khoe tài săn bắn: "Tôi vác cung đi săn. Bắn một phát tên trúng bụng con hươu cái, trúng dái con hươu đực, trúng ức con hươu con. Ba con chết co tròn một đống". Mới nghe chuyện đã thấy cụ nói khoác, nhưng ngẫm lại cũng có lý bởi con hươu có mang, thai của hươu thường là một đực một cái, nằm giở đầu đuôi và còn trong bụng nên "co tròn một đống" là đúng rồi.

Phân tài cao thấp

Từ xa xưa đã có sự so sánh giữa 2 làng nói khoác nổi tiếng ở Bắc Giang là Dương Sơn và Hoà Làng. 2 ngôi làng này cách nhau vài quả đồi, cùng thuộc huyện Tân Yên. Người dân làng nào cũng cho rằng người làng mình có tài nói phét giỏi hơn cả. Ấy thế mới có những câu chuyện tranh tài nói phét giữa Dương Sơn và Hoà Làng. Như chuyện người Dương Sơn và Hoà Làng khoe vợ mình da trắng. Người Hòa Làng nói:

- Da vợ mình thật trắng khủng trắng khiếp, trắng từ chân lên đến cổ. Cô ấy mà xắn quần lên thì thôi, ai muốn gọi là đùi cũng được, ai muốn gọi là khúc sắn bóc vỏ cũng được…

Người Dương Sơn bĩu môi nói:

- Thế đâu đã trắng bằng vợ tớ. Tớ nhớ, hồi máy bay Mỹ còn đánh phá khắp nơi, hôm ấy vợ mình đi ăn cưới, cô ấy diện chiếc áo pôpơlin Nhật trắng, mới nguyên. Đang đi giữa cánh đồng thì nghe tiếng máy bay, cô ta đang trên đường chạy tới bờ mương để nấp thì những người ở dưới mương đã kêu lên: Cởi ngay cái áo ra, không máy bay nó trông thấy mất. Nghe vậy cô ấy vừa chạy vừa cởi áo. Nhưng vừa cởi áo xong mọi người ẩn dưới lòng mương lại gào to hơn: Mặc áo vào, mặc ngay áo vào, không nó bắn chết cả đám bây giờ! Cậu thấy không, da vợ tớ trắng đến thế kia mà!

Rời Dương Sơn mà dư âm của những câu chuyện phóng đại của người dân nơi đây khiến chúng tôi không nhịn được cười. Nói khoác ở Dương Sơn là kho tàng quý của văn hoá vùng Kinh Bắc, nơi những người nông dân còn nghèo, lam lũ nhưng sống mộc mạc lam lũ và lạc quan yêu đời.

Bắc Giang "vô địch" làng cười Bắc Giang là tỉnh có nhiều làng cười nhất cả nước, trong số 14 làng cười xứ Bắc, thì Bắc Giang có tới 8 làng. Các làng cười ở đây đã tồn tại qua nhiều thế kỷ. Ở những vùng nông thôn, cuộc sống lao động quanh năm vất vả, vì vậy đã hình thành nên một "môn nghệ thuật" làm cười để xua đi những mệt nhọc, khốn khó, trong những mùa vụ vất vả. Trong 8 làng cười truyền thống ở Bắc Giang thì 3 làng dùng nghệ thuật khoa trương, dân gọi là "nói khoác" hay "nói phét", đó là các làng: Hòa Làng, Dương Sơn (huyện Tân Yên); Tiên Lục (huyện Lạng Giang). Hai làng dùng nghệ thuật châm biếm "nói tức", đó là Đông Loan và Nội Hoàng (huyện Yên Dũng). Một làng nói nước đôi (hiểu theo cách nào cũng được), dân gian gọi là "nói ngang", đó là làng Phụng Pháp (tục gọi là làng Cua). Một làng nói phô trương "nói khoe" là Cao Lôi (tục gọi là làng Kẻ Chối). Một làng nói bài bác "nói giễu" là Khả Lý (tục gọi là Kẻ Xe).

Theo Gia đình và Xã hội 3ahhyes3