Vòng Nguyệt Quế: Sự thật nào cho một tác phẩm nghệ thuật?

Vòng Nguyệt Quế: Sự thật nào cho một tác phẩm nghệ thuật?!
23/07/2008 16:51:22
Ngay từ những tập dạo đầu, bộ phim truyền hình Vòng nguyệt quế đã nhận được những phản ứng có thể nói là gay gắt của dư luận.

Theo Tuổi Trẻ
Vòng Nguyệt Quế: Khập khiễng, thiếu thực tế
Theo chân đoàn phim "Vòng nguyệt quế"

Trên một số tờ báo, phản ứng của nhà báo cũng như khán giả dường như đều cùng gặp nhau ở một điểm: phim thiếu tính thực tế. Cứ theo những phản ánh, mổ xẻ ấy thì: "Ngoài đời làm gì có chuyện công an yêu cầu anh nhà thơ phạm luật phải đọc thơ rồi mới tha. Có tập thơ mỏng dính nào mà nhuận bút lên tới 11 triệu đồng? Có học giả nào hỏi về bản sắc dân tộc chẳng ăn nhập gì với cuộc hội thảo văn học? Sao giới nhà văn chỉ toàn xấu xa?"... Cho đến nay phim đã chiếu hơn nửa, khán giả vẫn cảm thán như thế. Đại khái chỉ toàn thấy chuyện nhảm, phịa, không có thật ở ngoài đời…

Đáp lại dư luận, nhà biên kịch Hà Thủy Nguyên - tác giả kịch bản Vòng nguyệt quế - cho rằng: "Xin thưa, cũng mong những điều tôi viết ra trong phim không phải là sự thật lắm. Nhưng rất đáng tiếc là nó được chắt lọc từ rất nhiều sự thật mà tôi được biết". Khẳng định mình có vốn sống thực tế, tác giả còn chứng minh chuyện này chuyện kia là có thật (báo Thể Thao & Văn Hóa ngày 21-7-2008).


Một bên nói thiếu sự thật, một bên thì cho có quá nhiều sự thật. Vậy sự thật nằm ở đâu? Có lẽ khi tham gia cuộc tranh luận này, cả hai phía đều đã đi… hơi xa sự thật.

Bởi sự thật chúng ta đang nói ở đây là sự thật trong phim chứ không phải ngoài đời. Theo đó, điều đáng đưa ra để trao đổi là liệu kịch bản có logic không, diễn viên đóng có đạt không, đạo diễn có giỏi không… thì hầu như không thấy đề cập.

Sự thật có những mẫu số chung, nhưng sự thật cũng có những cá biệt. Có những sự thật được nhiều người biết theo nghĩa thực tế, cũng có sự thật chỉ được soi rọi hay va chạm ở số ít. Có sự thật trước mắt, có sự thật phải đi tìm và sự thật mang tính dự báo. Những bí ẩn của nội tâm cũng là sự thật. Nhưng tất cả những cái gọi là sự thật ấy, qua nghệ thuật, đều được tinh lọc, cấu trúc lại. Cho nên sự thật trong nghệ thuật thực chất là sự hư cấu, là dám sáng tạo trên những điều cá biệt hoặc tưởng tượng.


Khi xem phim Titanic (đạo diễn James Cameron) có cảnh ban nhạc vẫn nán lại chơi nốt bản nhạc trong khi mọi người hoảng loạn tháo chạy, tàu sắp gãy đôi, hẳn nhiều người sẽ tắc lưỡi kêu xạo. Xem phim Kẻ chuyên nghiệp (đạo diễn Luc Besson) khi thấy gã sát thủ Leon (diễn viên Jean Reno) đi đâu cũng khư khư… ôm một chậu cây sum sê, hẳn nhiều người sẽ cười: làm gì có sát thủ nào kỳ cục như thế. Hay xem phim Tuyết nhiệt đới (đạo diễn Vũ Ngọc Đãng), nhiều người có thể dị ứng khi thấy cô gái nghèo lại nuôi một chú heo nhỏ làm kiểng. Đó là những chi tiết, như nhiều người thường nói: ngoài đời làm gì có nhưng lại khiến người xem nhớ rất lâu. Cũng như vậy, ở đây cảnh công an yêu cầu chàng thi sĩ làm thơ và chàng thi sĩ trẻ tuổi "tức cảnh sinh tình" ngay tại trụ sở công an cũng là cảnh đáng nhớ. Dù theo thói quen, người xem vẫn có thể nói: "Ngoài đời làm gì có chuyện đó”…

Nhà biên kịch nhất quyết rằng phim này được chắt lọc từ rất nhiều sự thật. Song thiển nghĩ để tạo ra một cảm giác như thật trên phim thì cái cần là khả năng sáng tạo chứ không nhất thiết phải vin vào sự thật đâu đó ngoài đời. Và đương nhiên là không cần phải phân bua rằng chuyện đó có thật (ngoài đời) hay không.


Không chỉ là chuyện phim ảnh, đến với nghệ thuật, người thưởng lãm dường như vẫn có thói quen lăm lăm cái kính hoặc thước đo "cái sự thật ngoài đời" trên tay để soi vào một tác phẩm. Còn người làm nghệ thuật thì rất hay mang tâm lý sẽ "đánh úp một mẻ lưới sự thật" vào tác phẩm nhằm thuyết phục công chúng. Chính vì quá chăm chú vào những kiểu sự thật như thế mà xảy ra những ngộ nhận cho cả công chúng lẫn nghệ sĩ. Nghệ thuật thật sự phải biết thoát ly tính minh họa, để tìm đến sự thật cuối cùng là cái hay lay động của tác phẩm.