Làng... vỏ sò

Từ nhà ở, nhà bếp, công trình công cộng cho đến những bức tường làm ranh giới đất đai nhà này nhà khác đều được xây dựng bởi một chất liệu rất độc đáo: Vỏ sò.

[justify]Bao đời nay, vỏ sò đã là vật liệu chính tạo nên kiểu kiến trúc xưa cũ mà lạ lẫm ở một số ngôi làng vùng biển.[/justify]

[justify]Những mái ấm từ vỏ sò[/justify]

[justify]

Sò "bò" lổm ngổm khắp mọi ngả đường ngõ vắng.

[/justify]

[justify]Bất kỳ ai bước chân đến vùng biển Quỳnh Long, Quỳnh Tiến, Sơn Hải, Quỳnh Phương… (huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An) sẽ không khỏi ngỡ ngàng với những ngôi nhà cũ kỹ, rêu phong được làm từ vỏ sò.[/justify]
[justify]
Vùng quê nghèo nằm ven biển miền Trung quen với thời tiết khắc nghiệt, hết nắng nóng như thiêu như đốt lại đến mưa bão hoành hành, mỗi năm đến gần chục cơn bão. Do vậy mà từ trước tới nay, người dân ở đây toàn xây cất những căn nhà vừa thấp, vừa nhỏ. Thông thường người ta dùng gạch nung xây nhà thì ở đây, hầu hết những ngôi nhà được xây dựng từ trước những năm 90 của thế kỷ trước đều bằng vỏ sò, loại vật liệu lấy từ biển.[/justify]

[justify]

Kiến trúc toàn vỏ sò đặc trưng của vùng quê này.

[/justify]
[justify]
Bà Trương Thị Nại (ở Quỳnh Phương) cho biết, ngôi nhà 5 gian của bà được xây dựng từ năm 1961 cho đến nay vẫn chưa phải sửa sang, gia cố gì nhiều. Đó là một ngôi nhà dài, thấp, nền làm bằng đất. Những bức tường bốn bên đã bong nhiều lớp hồ phía ngoài để lộ ra những vỏ sò lởm chởm. Bà Nại kể: "Ngày làm nhà, ông nhà tôi phải ngày hai bữa ra biển cào vỏ sò mang về, tập kết một đống cao như cái nhà bếp. Rồi hai vợ chồng ra sức nhào vỏ sò với vôi tôi, đúc thành từng viên rộng bằng vài ba cái bánh chưng bây giờ. Suốt một năm trời, cào sò từ bãi biển mới đủ để cất nhà. Không uổng công ông nhà tôi, bây giờ khi ông đã mất đi rồi nhưng ngôi nhà vẫn còn đây. Nơi này đã nuôi lớn 6 người con. Bây giờ chúng đã trưởng thành, dựng vợ gả chồng cả rồi". Khi chúng tôi tỏ vẻ ái ngại cho những bức tường chỉ có vôi dính với vò sò khi mùa mưa bão đến, bà Nại quả quyết: "Tuy lớp da bên ngoài ít nhiều đã bong đi nhưng trời mưa mấy thì mưa không bao giờ nước thấm vào trong đâu. Những cái vỏ sò này thật là lạ. Khi còn ướt được nhào với vôi thì chúng dễ vỡ vụn lắm. Nhưng càng lâu theo thời gian thì nó càng chắc và không thấm nước".[/justify]
[justify]
Ở Quỳnh Phương, những ngôi nhà cùng thời với nhà bà Nại đều được xây dựng từ vỏ sò sẵn có từ biển. Theo năm tháng, những ngôi nhà này đã cũ kỹ, chỗ thì rêu phủ, chỗ thì bị bong lớp da xuống để lộ ra hàng nghìn hàng vạn vỏ sò cứ thể như nó đang bám chặt lấy những bức tường nhà.[/justify]
[justify]
Ông Nguyễn Tri Phượng, một người cao niên ở sát bờ biển cho biết: "Vùng biển này rất nhiều vỏ sò được sóng đánh dạt vào bờ. Ngày trước, vật liệu xây dựng còn hiếm hoi và đắt đỏ, chúng tôi phải lấy vỏ sò để làm thay gạch như bây giờ. Nhà làm bằng vỏ sò tuy nhìn nặng nề và xây dựng hơi khó khăn nhưng nó chắc chắn vô cùng. Không những thế, mùa đông thì ấm mà mùa hè mát lắm". Tuy là ngư dân vùng biển nhưng ông Phượng trước đây cũng từng là thợ xây. Ông không thể nhớ mình đã xây dựng bao nhiêu ngôi nhà từ vỏ sò nữa. Ông Phượng kể: "Có những ngôi nhà cất lên đến đốc rồi thì gặp phải trời mưa. Thế là vôi tan hết, chỉ còn vỏ sò, rồi sập xuống. Lại làm lại từ đầu. Dân chúng tôi, có người lên núi Hòn Mành lấy loại đá sỏi về xây nhà nhưng vào tiết tháng tư âm lịch Nam Lào (gió Lào) lên, đá lại hấp và giữ nhiệt làm nhà nóng kinh khủng luôn. Cho nên vỏ sò nhào với vôi vẫn là thứ vật liệu chính và được ưa thích để cất nhà"[/justify]
[justify]
Vẩn vơ tiếc nuối[/justify]

[justify]

Mảng tường vỏ sò đã hơn 60 năm của nhà bà Nại.

[/justify]

[justify]

[justify]Những công trình vỏ sò chạy dài hàng chục kilomet ven biển Quỳnh Lưu này đa số đều đã 40 - 50 năm tuổi, thậm chí có ngôi nhà sò tuổi thọ hàng trăm năm.[/justify]

[/justify]
[justify]Trên những con đường quanh co chạy khắp xóm biển, đâu đâu người ta cũng nhìn thấy sò. Sò dưới chân, sò lấp lóa chen chúc trên các mảng tường, trong những ngôi nhà hoang cũ kỹ, đổ nát, ruột của bức tường cũng phô ra chi chít mảnh vỏ sò rồi những giếng nước công cộng được xây dựng từ thời Pháp thuộc cũng bằng vỏ sò. Không chỉ có nhà ở được dựng nên bằng sò mà tất cả những gì thuộc về công trình xây dựng đều bằng vỏ sò. Người ta gọi những ngôi làng vùng biển này là làng vỏ sò.[/justify]
[justify]
Trời hè về chiều nắng chiều hắt xuống xóm biển, những mảng tường sò ánh lên trông vừa cổ kính thâm trầm của chiều dài thời gian, lại vừa lấp lánh, vui mắt bởi sự lạ lẫm đối với những người khách mới đặt chân đến nơi đây.[/justify]
[justify]
Biển ở vùng này nổi tiếng nhiều sò, điệp. Khắp bờ biển nhìn đâu cũng thấy ken kín vỏ sò. Nhiều chỗ lâu ngày sóng biển đánh dạt vào thành từng cồn sò, cồn điệp cao ngất. Có những vùng đất người dân đào giếng lấy nước ăn, đào xuống đến hơn chục mét vẫn chỉ toàn là vỏ sò.[/justify]
[justify]
Vì sò nhiều nên trước đây khi muốn xây nhà, xây tường bao hay các công trình khác, người dân chỉ cần ra biển cào vỏ sò đem về dồn lại thật nhiều để chế biến. Tìm hiểu công việc chế biến để sò thành một thứ vật liệu xây dựng thứ thiệt mới thấy nhiều điều mới lạ và độc đáo. Sò được chia làm hai phần: một phần để nguyên vỏ và một phần được đem nung thành vôi. Người ta trộn vỏ sò còn nguyên với cát và vôi (nung từ sò), đóng thành viên vuông vức để xây nhà. Sân hay nền nhà, đường làng… người ta cũng lát bằng vôi sò, cát biển.[/justify]
[justify]
Cách làm nhà từ vỏ sò như vậy đã truyền lại từ bao nhiều đời trước. Không cần nhiều tiền, chỉ cần bỏ công sức ra biển gánh sò, gánh cát về làm là được nên từ ngày xưa dù làng còn nghèo nhưng nhà cửa đã tươm tất, san sát nhau, đường làng cũng được lát sạch đẹp. "Gia đình nào đông thanh niên, trai tráng khỏe mạnh thì làm được nhà to, chứ không hẳn là nhiều tiền mới có nhà to. Nói thế chứ xây được ngôi nhà hồi đó vất vả lắm, mất bao nhiêu công sức. Trẻ con đi cào vỏ sò, người lớn thì tất bật gánh sò, gánh cát về nung vôi, đóng sò thành từng vuông gạch. Có điều chẳng tốn kém chi mấy, vật liệu toàn là sò. Làm một ngôi nhà phải huy động từ bé chí lớn lao vào mỗi người một việc", ông Phượng nói.[/justify]
[justify]
Thời gian đã làm nhiều ngôi nhà xuống cấp, rệu rã, tường rơi ra từng mảnh vỏ sò. Bây giờ, khi cuộc sống đã dần đổi thay, con cháu của chủ những ngôi nhà vỏ sò xưa ấy không còn xây dựng bằng thứ vật liệu của ông cha mình. Vỏ sò đã thay bằng gạch, cát, ximăng và những thùng sơn màu mè. Những ngôi nhà ngói, mái bằng, thậm chí là nhà tầng đã mọc lên ngạo nghễ đan xen những ngôi nhà nhỏ với những bức tường đổ nát trầm mặc với thời gian đã tạo nên sự đổi thay lớn lao.[/justify]

[justify]

[justify]Những ngôi nhà mới to đẹp cứ đẩy dần những ngôi nhà sò cũ kỹ, già nua, trầm mặc vào ký ức. Người ta đập dần từ căn nhà chính đến gian bếp, chuồng gà, bức tường phủ rêu bao quanh vườn… Cũng có người vẩn vơ tiếc nuối ngôi nhà cũ kỹ đã gắn bó với mình hàng bao nhiêu năm vẫn muốn giữ lại, nên bây giờ về các làng biển vùng này vẫn còn kịp để được ngắm những ngôi nhà sò rêu phong, cổ kính còn lại. Chứng tích kiến trúc độc đáo một thời của cha ông để lại vẫn còn đó với những mảng tường chen chúc vỏ sò, chứng kiến sự đổi thay của cả một vùng quê nghèo.[/justify]

[/justify]